L-EditorjalMarco Galea

POEŻIJI

Hemm Xtajta

Ġorġ Borg

Kelma

Paul P. Borg

Inżul ix-Xemx fuq il-Gaudalquivir

Norbert Bugeja

In-Ners

Charles Casha

Tbissima

Carmel G. Cauchi

Qalbi

Sergio Grech

Poeżija Waħda

Sergio Grech

Nugrufum

Maria Grech Ganado

Bħal Vuċi Oħra ġo dil-Konfużjoni

Adrian Grima

Funeral

Henry Holland

Ftit Weraq mill-Gżira

Immanuel Mifsud

Għax Xi Darba Kien Hemm il-Palestina

Walid Nabhan

It-Tmiem fil-Qrib

Patrick Sammut

Biljett Miftuħ

Karl Schembri

Statistika

Lillian Sciberras

NOVELLI

Meta Waqa’ l-Ispazju Kollu Fuqha

Clare Azzopardi

Passju

Stanley Borg

Abdilla l-Għaqi u l-Kibx il-Mitluf

Steve Borg

Qaddis Ġdid

Maurice Mifsud Bonnici (10 ta’ Lulju, 2003)

Bl-Irħis

Vince Vella

Fejn Hemm il-Beraħ

Trevor Żahra

TRADUZZJONIJIET

L-Apostata jew Moħħ Imħarbat (Albert Camus)

Toni Aquilina

Il-Kantiku tal-Ħlejjaq (San Franġisk t’Assisi)

Mario Debono

Siltiet minn Il-Profeta (Kahlil Gibran)

Victor Fenech

L-Għaxija ta’ Jum il-Festa (Giacomo Leopardi)

Oliver Friggieri

Is-Sibt fir-Raħal (Giacomo Leopardi)

Alfred Palma

L-EDITORJAL

Qed nikteb dan l-editorjal inqas minn ġimgħa mill-mewt ta’ Ġużè Chetcuti, li lilu huwa ddedikat dan il-volum. Mhijiex l-intenzjoni tiegħi li hawnhekk ngħaddi ġudizzju fuq il-karriera letterarja u akkademika ta’ dan il-kollega tagħna u għalliem ta’ ħafna minna. Dak il-ġudizzju jsir mill-kritiċi u mill-istoriċi, kemm tal-lingwa kif ukoll tal-letteratura, u jsir bil-kalma.

Madankollu, ma nistax inħalli dan l-avveniment jaħrab mingħajr ma nikkummenta dwar il-figura ta’ Chetcuti bħala letterat li ddedika ħajtu għall-kawża tal-Malti u għall-ħidma letterarja, żewġ attivitajiet li għan-nies tal-ġenerazzjoni tiegħu ma setgħux jinfirdu minn xulxin. Chetcuti kien konsistenti tul il-karriera kollha tiegħu illi fiha ra l-kitba bħala strument biex iwassal ’il quddiem dak kollu li kien jemmen fih, mid-devozzjoni lejn il-Madonna sal-fiduċja li kellu li l-klassi politika kienet se ssolvi l-problemi tal-klassijiet soċjali emarġinati. Il-poeżiji, id-drammi u r-rumanzi tiegħu jixhdu dan kollu.^[1] Taqbel jew ma taqbilx miegħu trid tammira l-kuraġġ li kellu li jipproponi l-ideat tiegħu bla ħabi.

Il-kittieba attivi llum għandhom sfidi li jistgħu jidhru differenti. Per eżempju, m’għadhomx jitqiesu mill-pubbliku bħala r-regolaturi tal-lingwa, u għalhekk jistgħu jesperimentaw bil-lingwa b’mod li l-kittieba tal-ġenerazzjoni ta’ Chetcuti ma setgħux. Il-kittieba ta’ llum lanqas għadhom jgħixu f’soċjetà li tara lilha nnifisha bħala waħda omoġenja b’valuri komuni għal kulħadd u li huma jinżammu bħala d-difensuri pubbliċi tagħhom.

Dan jagħmel ix-xogħol tal-kittieba aktar faċli f’ċerti aspetti imma aktar ikkumplikat f’oħrajn. Il-kittieba għandhom aktar libertà ta’ espressjoni. Ħadd ma jistenna fi żmienna li jisma’ li t-tali awtur ġie kkundannat mill-qorti għaliex il-viżjoni li għandu tal-ħajja mhix pożittiva biżżejjed, bħalma darba ġara lil Ġorġ Pisani fis-seklu li għadda.^[2] Madankollu, bħal kull libertà oħra, din il-libertà ġġib magħha responsabbiltajiet li aktarx il-kittieba li għexu qabilna ma kenux iħossu daqs il-kittieba ta’ żmienna.

Il-kittieba Maltin illum għandhom aktar għażliet individwali x’jagħmlu. Ħafna minn dawn l-għażliet huma stilistiċi, imma għandhom ukoll għażliet politiċi x’jagħmlu. Il-pubbliku għadu jistenna li l-kittieba jservuh ta’ kuxjenza, li jisfidawlu l-mod kif jaħseb. Fi kliem ieħor, il-qarrejja għadhom iħarsu lejn il-kittieba bħala intellettwali.

Għalhekk il-kittieba huma obbligati li jieħdu pożizzjoni. Fi żmien Dun Karm din il-pożizzjoni kienet ċara, favur il-Malti, favur Malta, favur il-Kattoliċiżmu. Imma llum?

Edward Said, fil-ktieb tiegħu Representations of the Intellectual isostni li l-pożizzjoni li jridu jieħdu l-intellettwali (u b’intellettwali ħafna drabi qed jifhem kittieba) hija li jirrappreżentaw lil min fis-soċjetà qed ibati, min hu fqir, bla leħen, bla rappreżentazzjoni u bla poter.^[3] Ma jiswa xejn, ħlief għalihom infushom, li l-kittieba jirrepetu pożizzjonijiet magħrufa u dominanti li jagħmluhom il-benjamini ta’ min ikun fil-poter. L-agħar ħaġa li tista’ tiġrilu l-intellettwali, għallinqas skond Said, hija li jagħżel li ma jitkellimx meta  b’dak li jista’ jgħid se jweġġa’ lil min jista’ jagħmlu konsulent, iqiegħdu f’kumitat prestiġġjuż, u forsi xi darba jagħmlu ambaxxatur.^[4] Din naħseb li hi l-isfida li għandhom quddiemhom il-kittieba Maltin illum, li ma jaddottawx pożizzjonijiet komdi u popolari imma li jkunu dejjem lesti li bil-kitbiet tagħhom iċaqalqu, iġiegħlu lin-nies jiddubitaw minn ħwejjeġ li għalihom kienu ċertezzi, jistaqsu mistoqsijiet skomdi. Naturalment m’għandhomx jistennew premju għal dan ix-xogħol. F’ħafna pajjiżi oħra l-kittieba jintbagħtu l-ħabs, jiġu eżiljati, jinqatlu għal dak li jgħidu. Għall-grazzja t’Alla f’pajjiżna l-kastig għal min idardar l-ilma s’issa huwa żgħir bħalma huwa żgħir il-premju għal min jaqdi lil xi poter.

Huwa f’das-sens li jien ferħan li l-Akkademja tal-Malti tista’ llum tippreżenta ġabra ta’ xogħlijiet bħalma hi dik li ssibu f’din il-ħarġa. Fil-komplessità tagħhom dawn ix-xogħlijiet juru li l-kittieba Maltin, minbarra li jfittxu dak li hu sabiħ, huma impenjati wkoll li jipprovdu letteratura li tirreaġixxi għall-mistoqsijiet li l-Maltin jistaqsu l-ħin kollu. Huwa fatt interessanti żgur li numru mhux ħażin mill-kitbiet li ġew sottomessi għal din il-ħarġa kienu b’modi differenti qed jikkummentaw fuq il-problema tar-razziżmu u l-ksenofobija f’pajjiżna, minkejja li din il-problema donnha għadha mhix prijorità għal min jikkontrolla l-istituzzjonijiet u l-mezzi tal-komunikazzjoni f’pajjiżna.

Imma l-kitbiet li ssibu hawnhekk mhumiex manifesti politiċi. Għalhekk meta taqrawhom għandkom tintebħu li l-kittieba tagħna qed jagħmlu sforz biex iġebbdu l-possibiltajiet tal-lingwa. Għal xi qarrejja ta’ Il-Malti, uħud mill-esperimenti lingwistiċi jistgħu jidhru eċċessivi jew idarrsu. M’iniex se nagħmel apoloġiji. Naħseb li f’ħajjitna, il-ġdid, id-differenti, dejjem jinkwetana. Imma letteratura li ma tħassibniex, x’użu għandha? Naturalment, m’iniex ngħid li kull ma hu ġdid u trasgressiv huwa tajjeb. Qed ngħid biss li l-letteratura tajba trid tfittex bilfors dak li hu ġdid u tkun trasgressiva bil-mod awtentiku u intelliġenti tagħha.

Marco Galea

^[1] Ara, per eżempju, d-dramm 1919 (Malta, Ministeru ta’ l-Edukazzjoni u l-Ambjent, 1987) ir-rumanz Qabel Telgħet ix-Xemx (Malta, Sensiela Kotba Soċjalisti, 1987) u l-oratorju “Marija Immakulata” (1994).

^[2] Ara Ġużè Aquilina, Il-Polz ta’ Malta, (Malta, Lux Press, 1948) 201.

^[3] Edward W. Said, Representations of the Intellectual, (Londra, Vintage, 1994) 84.

^[4] Said, 74.