‘Kien bniedem dħuli
li fil-wiċċ imfaqqa’ tiegħu,
b’għajnejh li minn taħt il-lenti tan-nuċċali,
meta jkellmek, b’dik it-tbissima ta’ fommu, 
kien donnu jaqralek moħħok,
kien jurik li kien
bniedem imsejjaħ biex jaħdem
f’kull għalqa ġdida li biha 
l-moħħ tal-ġenerazzjoni l-ġdida  jeħtieġlu jiżżejjen.’

Ninu Cremona dwar E.B. Vella

EMANUEL BENJAMIN (E.B.) VELLA twieled il-Mosta, fl-20 ta’ Ġunju 1898. Huwa l-kbir fost seba’ wlied ta’ Klement u Karmela neè Azzopardi. Vella beda t-tagħlim tiegħu fl-Iskola Elementari tal-Gvern, il-Mosta. Ta’ età żgħira, flimkien ma’ zijuh Dun Ġammarì Azzopardi, kien imexxi l-ewwel ċentru tad-duttrina Nisranija li waqqaf fil-Mosta il-Qaddis Malti, Dun Ġorġ Preca.

Ta’ 23 sena, laħaq surmast tal-iskejjel, wara li temm b’suċċess kors fil-Kulleġġ St Mary fl-Ingilterra. Kien l-ewwel Malti li kiseb il-Board of Education Certificate li bih seta’ jgħallem fl-iskejjel elementari mal-Imperu kollu Ingliż. Studja l-ilsna orjentali fl-Università ta’ Londra. Meta ġie lura Malta, bħala surmast, ngħataw f’idejh għadd ta’ skejjel elementari, fosthom ta’ San Pawl il-Baħar, Ħaż-Żabbar, il-Birgu u Ħal Tarxien. Wara li nħatar Spettur tal-Iskejjel kellu d-dmir li jissorvelja t-tagħlim ta’ għadd ta’ suġġetti li kienu mgħallma, fosthom l-ilsien Malti. Kien imexxi kors ta’ taħriġ fil-Malti għas-surmastrijiet tal-iskejjel u  kien jorganizza l-klassijiet ta’ filgħaxija għall-impjegati taċ-Ċivil. Kien jgħallem ukoll il-Malti fil-Liċeo. Barra minn hekk, E.B. Vella kien jorganizza wkoll korsijiet filgħaxija fl-Ingliż għal dawk il-Maltin li xtaqu jemigraw.

Vella kien Membru tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti  (li minnha tnisslet l-Akkademja tal-Malti). Huwa kien ukoll awtur ta’ pubblikazzjonijiet bil-Malti. Fit-tletinijiet, bil-kollaborazzjoni ta’ Ġorġ Pisani, ippubblika sensiela ta’ kotba ta’ qari bil-Malti għal kull sena tal-iskejjel primarji tal-Gvern, bl-isem Ġabra ta’ Ward. Din is-sensiela damet tintuża fl-iskejjel sas-snin sittin tas-seklu l-ieħor. Minbarra t-tagħlim tal-Malti,  E.B. Vella kien jisħaq ukoll fuq it-tagħlim tal-Ingliż b’mod professjonali, tant li ppubblika ktieb The Teaching of English in Our Primary Schools.

Kellu ħafna għal qalbu l-istorja ta’ Malta. Hu kien kien jgħin lil Temi Zammit  fit-tiftix arkeoloġiku, l-aktar fl-inħawi ta’ madwar il-Mosta, raħal twelidu. Vella kien jieħu interess fl-istorja ta’ rħula Maltin oħra. Kiteb għadd ta’ kotba  dwar xi rħula Maltin u fihom daħhal tagħrif li kien jikseb minn tiftix li jkun għamel hu stess. Fosthom insibu: ‘Ħaż-Żabbar u l-Ġrajja tiegħu’ (1926), ‘Iż-Żejtun u Marsaxlokk’ (1927), ‘L-Istorja tal-Mosta bil-Knisja tagħha’ (1930), ‘L-Istorja ta’ Ħal Tarxien u ta’ Raħal Ġdid’ (1932) u ‘L-Istorja ta’ Birkirkara bil-Kolleġġjata tagħha’ (1934). Kien ta bidu wkoll għall-kitba tal-istorja tal-Imdina iżda ma laħaqx lestiha.

E.B. Vella miet qasir il-għomor fit-2 ta’ Mejju 1946, fid-dar tiegħu, biswit il-Knisja tal-Mosta. Kien miżżewweġ lil Priscilla neè Tomlin u kellu tlett itfal, fosthom Reġinald li, bħalu, kien surmast tal-iskejjel tal-istat u awtur. Fost il-kitbiet li ħalla Reġinald insibu damma ta’ proża bil-Malti, li ġabar u ppubblika bejn is-snin 1953 u 1957 bl-isem ‘Ġabra ta’ Proża għat-Tfal.’ Kien iħobb ukoll il-mużika. Bħal missieru, miet qasir il-għomor fis-sena 1968.

Wara  l-mewt ta’ E.B. Vella, il-Poeta Nazzjonali Dun Karm Psaila, ddedikalu sunett, li fih jiddiskrevih bħala: ‘Malti Tassew! Malti fil-qalb, ħabbejtha – Lil din l-art ċkejkna fejn tneħidt tarbija’.

________________________________________________________

Riferenzi:

1. Caruana, V.B., ‘E.B. Vella, Sittin sena wara mewtu’, Soċjetà Piroteknika 15 t’Awwissu, Il-Mosta  (2006)
2. Cilia Debono, E., ‘L-Oratorju tas-Subien 1916-1917’, Soċjetà Pirtoeknika 15 t’Awwissu, Il-Mosta (2008)
3. Cilia Debono K., ‘Dun Ġammarì Azzopardi’, Soċjetà Filarmonika Nicolò Isouard, Il-Mosta (2009) 
4. Cremona, A., ‘Il-Malti’, Ġunju 1946
5. Adami, G., ‘Leħen il-Malti’, Ġunju 1946
6. Pisani P.G., ‘Ġorġ Pisani 1909-1999 Ex-novizz Franġiskan isir fost l-aqwa Poeti Għawdxin‘ Kultura Franġiskana – Letteratura (2005).

Ħajr lil Keith Cilia DeBono (neputi ta’ E.B. Vella ) għal din il-bijografija
19 ta’ Jannar 2012